حضرت جبرئیل (علیه‌السلام) در آخرین لحظات عمر شریف رسول اکرم (صلی الله علیه و آ له و سلم) بر آن حضرت نازل شد و عرض کرد:

این، آخرین نزول من به دنیاست؛ چون تنها نیاز و حاجت من در دنیا تو بودی؛...

با این تصریح جبرئیل (علیه‌السلام) چگونه می‌توان نزول وحی بر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) را پذیرفت؟ و چگونه می‌توان به آنها گفت: شما مهبط وحی هستید؟ 

ـ نزول جبرئیل (علیه‌السلام)

حضرت جبرئیل (علیه‌السلام) در آخرین لحظات عمر شریف رسول اکرم (صلی الله علیه و آ له و سلم) بر آن حضرت نازل شد و عرض کرد:

این، آخرین نزول من به دنیاست؛ چون تنها نیاز و حاجت من در دنیا تو بودی؛ یا محمد! هذا آخر نزولی إلی الدنیا، إنما کنت أنت حاجتی منها[1].

ممکن است گفته شود: با این تصریح جبرئیل (علیه‌السلام) چگونه می‌توان نزول وحی بر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) را پذیرفت؟ و چگونه می‌توان به آنها گفت: شما مهبط وحی هستید؟

برای جواب به این تذکر سه نکته ضروری است:

الف) نزول وحی به معنایی که در اینجا مورد نظر است مخصوص جبرئیل نیست، ملائکه دیگر نیز می‏توانند آن را نازل کنند. بنابراین، حتی اگر نازل شدن جبرئیل بعد از رحلت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قطع شده باشد معنایش قطع شدن وحی به معنای مورد نظر در اینجا نیست.

ب) منظور جبرئیل (علیه‏السلام) این نبوده که هرگز به زمین نخواهد آمد و ارتباط خود را با اهل زمین قطع خواهد کرد؛ چون چنین چیزی برای او که یکی از واسطه‏های فیض است و تا دنیا باقی است فیض الهی باقی و وسایط فیض او نیز باقی خواهند بود ممکن نیست. منظور جبرئیل (علیه‏السلام) این بود که دیگر برای ابلاغ رسالت و نبوت نازل نخواهد شد و وحی تشریعی نخواهد آورد.

چنان که امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) هنگام غسل دادن بدن مطهر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در خطاب به آن حضرت به این معنا تصریح کرده است: «بأبى أنت وأُمّى یا رسول الله! لقد انقطع بموْتک ما لم ینقطع بموت غیرک من النبوة والإنباء وأخبار السماء»[2]؛ پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول خدا! با ارتحال تو چیزی را از دست دادیم که با ارتحال کسی غیر از تو از دست ندادیم و آن، نبوت و اِنباء و اخبار آسمانی است. تصریح آن حضرت این است که با مرگ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نبوت و اَخباری که بر پیامبران نازل می‏شود و نیز وحی مخصوص رسالت قطع شده است، اما اصل نزول جبرئیل را نفی نکرده است.

ج) در سوره قدر آمده است: فرشتگان در شب قدر نازل می‏شوند؛ (تنزّل الملائکة)[3]. چنان که قبلاً اشاره شد[4] قدر متیقّن این آیه نزول فرشتگانِ مربوط به کارهای زمین و اهل زمین در شب قدر است و نزول فرشتگان حامل عرش و امثال آن را باید از ادلّه دیگر استفاده کرد. حضرت جبرئیل (علیه‏السلام) از فرشتگان مقرّبی است که کار زمینی دارد و مطاع دیگر فرشتگان است. پس او نیز جزو فرشتگانی است که در شب قدر نازل می‏شوند. افزون بر این، می‏فرماید: روح نیز نازل می‏شود؛ (والروح). «روح» یا خود جبرئیل است یا فرشته‏ای بزرگتر از او. اگر خود جبرئیل باشد به روشنی ادعای مزبور را ثابت می‏کند و اگر بزرگتر از جبرئیل باشد باز هم ادعای یاد شده را تحکیم می‏بخشد؛ چون وقتی او نازل می‏شود جبرئیل به طریق اولی نازل خواهد شد.

[1] ـ [2] ـ

[3] ـ در این باره ادب فنای مقربان جلد1 -  صفحه 147]